Projekt

Czym jest Solaris?

Projekt Solaris jest polskim projektem naukowym rozpoczętym w 2010 roku przez grupę prof. Macieja Konackiego z Centrum Astronomicznego im. M. Kopernika Polskiej Akademii Nauk, mającym na celu poszukiwanie planet pozasłonecznych (tzw. egzoplanet) w układach gwiazd podwójnych za pomocą sieci zrobotyzowanych teleskopów.

Nazwa projektu pochodzi od tytułu powieści Stanisława Lema Solaris, w której opisana jest planet obiegająca układ gwiazd podwójnych. W skład zespołu realizującego projekt wchodzą: Krzysztof Hełminiak, Tomasz Jurkiewicz, Stanisław Kozłowski, Michał Litwicki, Rafał Pawłaszek, Milena Ratajczak i Piotr Sybilski oraz współpracownicy Michał Drzał i Grzegorz Lech.

Projekt jest realizowany za pomocą globalnej sieci czterech zrobotyzowanych teleskopów umieszczonych w obserwatoriach astronomicznych w Republice Południowej Afryki (SAAO, South African Astronomical Observatory), Australii (SSO, Siding Spring Observatory) i Argentynie (CASLEO, Complejo Astronómico El Leoncito). Ich separacja w długości geograficznej pozwala na permanentne obserwacje, mianowicie jeśli noc w jednym obserwatorium zbliża się ku końcowi, Słońce zachodzi w kolejnym miejscu. Tym sposobem globalna sieć teleskopów pozwala na obserwacje przez 24 godziny na dobę przy sprzyjającej pogodzie.

Każdy z teleskopów posiada lustro główne o średnicy pół metra. Wyposażenie każdego z teleskopów jest niemal identyczne i składa się z m.in. zestawu filtrów oraz wysokiej klasy kamery. Jeden z teleskopów w RPA jest dodatkowo wyposażony w spektrograf BACHES. Poza tym z każdą stacją sprzężony jest dedykowany komputer zapewniający autonomię i znajdujący się razem z teleskopem w zautomatyzowanej kopule Baader Planetarium o średnicy 3.5 metra (poza Argentyną, gdzie obserwatorium wyposażone jest w dodatkowy kontener). Warunki atmosferyczne panujące na zewnątrz monitorowane są w czasie rzeczywistym przez rozbudowany system czujników. Procesem przebiegu obserwacji w odległych obserwatoriach zarządzać można z centrum sterowania znajdującym się w siedzibie Centrum Astronomicznego im. M. Kopernika PAN w Toruniu. Instalacja teleskopów rozpoczęła się wiosną 2011 i zakończyła w grudniu 2013. Całe przedsięwzięcie pochłonęło ponad 1100 osobo-dni na wyjazdach instalacyjnych. A nawet ponad 1200 osobo-dni jeśli uwzględnić instalację spektrografu wiosną 2014. Jeden z członków zespołu spędził blisko 500 dni w trzech obserwatoriach.

Wiosną 2014 sieć teleskopów projektu Solaris rozpoczęła pracę. Szacuje się, że projekt w obecnej formie będzie realizowany do końca 2016 roku. W planach jest prowadzenie badań do przynajmniej 2021 roku. Starannie konserwowana sieć może jednak pracować kilkadziesiąt lat i grupa już planuje nowe przedsięwzięcia.

Projekt rozpoczęty w grudniu 2010 został sfinansowany z kilku źródeł w tym m.in. z grantu European Research Council (ERC), Narodowego Centrum Nauki i Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Całkowity budżet projektu to około 10 mln PLN. Początki projektu sięgają grudnia 2008 roku i grantu aparaturowego od Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej (FNP) w ramach stypendium FOCUS przyznanego kierownikowi projektu prof. Konackiemu. Dzięki środkom z FNP (450 tyś PLN) możliwy był zakup pierwszego teleskopu i kamery. Ta inwestycja stanowiła jeden z fundamentów ubiegania się o prestiżowy grant ERC.